Opis źródła historycznego

Źródła historyczne to pozostawione przez człowieka ślady jego działania. Do źródeł historycznych zaliczamy wszelkie pozostałości materialne takie, jak budowle, narzędzia ozdoby, pieniądze itp oraz źródła pisane.

Do źródeł pisanych najczęściej zaliczamy stare dokumenty.  Źródłami pisanymi są też kroniki, które czasem bywają lekko zakłamane ponieważ piszący mógł być mocno uzależniony od władzy, dla której tę kronikę pisał.

Opisywanym przeze mnie źródłem historycznym jest kronika Szkoły Podstawowej w Kaczanowie. Kronika ta jest cennym źródłem wiadomości o życiu i działalności miejscowej szkoły, oraz mieszkańców Kaczanowa i sąsiednich miejscowości należących do obwodu tej szkoły. Kronika zawiera również opis wydarzeń  ogólnopolskich a nawet międzynarodowych.

Kronika obejmuje lata od 1918, a konkretnie od 27 grudnia tego roku do końca roku szkolnego 1938-39. Następnie od 19 marca 1945 roku do 21 stycznia 1982 roku.

Kronikę tę pisało czterech autorów do nich należą pan Stanisław Handke – kierownik tej szkoły od 1 listopada 1920 r. do końca roku szkolnego 1938-39. Następnie kronikę pisał pan Stanisław Leoński kierownik tej szkoły od 19 marca 1939 r. do końca roku szkolnego 1963-64. Od 1 września 1964 do końca roku szkolnego 1973-74 kronikę pisał kierownik, a następnie dyrektor szkoły doktor Leonard Kowalczyk. Od 1 września 1974 do ostatniego zapisu w dniu 21 stycznia 1982 kronikę prowadził następny dyrektor szkoły magister Leszek Korcz. Egzemplarz tej kroniki kończy się na dacie 21 stycznia 1982 roku ponieważ po tej dacie została zaczęta nowa kronika szkolna.

Opisywane źródło jest w zasadzie źródłem pisanym ponieważ zawarta w niej ilość fotografii jest śladowa.

Na pierwszej stronie jest odciśnięta okrągła urzędowa pieczęć z godłem Polski w koronie z okresu międzywojennego i napisem w otoku Publiczna Szkoła Powszechna w Kaczanowie. Dodatkowo na tej stronie kronika opatrzona jest numerem akt szkolnych Dział II c nr 32. Na następnej stronie poprzedzającej początek zapisów poczynionych przez pierwszego kierownika szkoły, jest wklejone zdjęcie dzieci z nauczycielami na tle budynku szkoły. Zdjęcie to, najprawdopodobniej, pochodzi z roku 1908 i przedstawia dzieci z klasy II oraz stojących po bokach dwóch nauczycieli pruskich (zajadłych germanizatorów). Zdjęcie i opis zamieścił w roku 1979 ówczesny dyrektor szkoły magister Leszek Korcz.

Pierwszy po odzyskaniu przez Polskę niepodległości kierownik szkoły w Kaczanowie pan Stanisław Hantke rozpoczął tę kronikę od opisu wydarzeń w Poznaniu w dniu 27 grudnia 1918 roku. Pan Handke barwnie opisał przyjazd państwa Paderewskich do hotelu Bazar w Poznaniu, oraz gorące patriotyczne przemowy, śmierć Franciszka Ratajczaka i wybuch Powstania Wielkopolskiego. W dalszej części zapisu poświęconego wydarzeniom z 27 grudnia 1918 roku dowiadujemy się, że naukę w języku polskim, w szkole w Kaczanowie rozpoczął ksiądz proboszcz Tobolski i pewien kleryk. Dotychczasowy nauczyciel został zwolniony i wyjechał do Niemiec. Pierwszy polski Nauczyciel przybył do Kaczanowa 1 maja 1919 roku a drugim była jego córka. W październiku w 1920 roku, wymienieni wyżej nauczyciele, wyjechali na Śląsk a kierownictwo objął pan Stanisław Hantke, który kierował tą szkołom przez całe dwudziesto lecie między wojenne. W pierwszych zapisach mamy bardzo mało danych o szkole, dopiero w roku 1921 dowiadujemy się, że szkołę opuściło 21 uczniów a przyjęto 36 nowicjuszów jak autor określa nowo przyjętych. Następnych zapisków dowiadujemy się, że na podstawie spisu ludności 1922 roku wieś Kaczanowo liczyła 908 mieszkańców z tego 828 Polaków i 80 Niemców. Z analizy zapisów w poszczególnych latach  wynika organizacja roku szkolnego. Ferie letnie trwały do 1 sierpnia a następnie od 1 do 31 września ferie jesienne, ferie bożonarodzeniowe trwały od 20 grudnia do 3 stycznia, a ferie wielkanocne trwały około dwóch tygodni. Analizując dalsze zapiski kroniki możemy poznać charakter szkolnictwa międzywojennego. Opierało się ono na kształtowaniu patriotyczno-religijnych postaw dzieci - wynika to z organizacji wszelkich uroczystości szkolnych, w programie których powtarzały się wiersze i pieśni patriotyczne i religijne, a cała uroczystość poprzedzona była nabożeństwem w kościele. W  latach dwudziestych naczelnym świętem w szkole były początkowo obchody 3 majowe, a później Święta niepodległości w dniu 11 listopada. W roku 1928, za rządów sanacji, w kronice szkoły mamy po raz pierwszy opisaną uroczystość „Imienin Pierwszego Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego”. „O godzinie 8 rano dzieci wzięły udział w nabożeństwie kościelnym a potem w szkole były modlitwy, pieśni, recytacje i przemówienia. Zaśpiewano też „Jeszcze Polska nie zginęła”, a na zakończenie odmówiono „Ojcze nasz” . Kronika podaje dokładne wyniki wyborów do Sejmu w dniu 16 listopada 1930 roku i do Senatu 23 listopada tego roku. W obwodzie numer 28 w Kaczanowie do sejmu glosowało 411 uprawnionych , a najwięcej głosów to jest 173 oddano na Związek Obrony Prawa i Wolności Ludu. Na drugim miejscu uplasowała się rządząca partia Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem 116 głosów. Dalszy ciąg zapisów to przeważnie opisy uroczystości świąt państwowych 3 maja i 11 listopada imienin marszałka Piłsudskiego oraz rozpoczęcia i zakończenia roku szkolnego. W roku 1933 po raz pierwszy w tej kronice, opisane zostały „Imieniny Pana Prezydenta Rzeczy Pospolitej Ignacego Mościckiego” piszący te część kroniki bardzo dużo miejsca poświęcił śmierci Józefa Piłsudskiego w dniu 12 maja 1935 roku. Ubolewa tutaj, że miejscowa ludność zbyt słabo zamanifestowała swoją żałobę, bo flagi narodowe z żałobą wywiesiła tylko szkoła, oberżysta i miejscowy rzeźnik. Szczególnie ubolewa, że ksiądz proboszcz, który okazywał niechęć do rządu nie wywiesił flagi w okresie żałoby po Marszalku. W ostatnim przed wybuchem II wojny światowej roku szkolnym, w dniu jego rozpoczęcia, szkoła liczyła 182 uczniów łącznie kierownikiem w szkole pracowało czterech nauczycieli. W dniu 18 lutego 1939 roku w szkole odbyła się uroczystość żałobna po śmierci papieża Piusa XI. Ostatni zapis pochodzący z okresu między wojennego dotyczy obchodu imienin Marszałka Rydza Śmigłego w dniu 19 marca 1939 roku. Niewiadomo dlaczego autor nie wspomniał słowem o zakończeniu roku szkolnego w 1939 roku ani też o zagrożeniu wojennym ze strony Niemiec o którym głośno się już mówiło.

Po dokładnej analizie tekstów z lat 1920-39 poznajemy oblicze autora, który był na pewno człowiekiem religijnym i gorącym patriotą popierającym ówczesną władzę mimo, że był Wielkopolaninem gorąco popierał Józefa Piłsudskiego. O tym, że Piłsudski nie był popularny w tych stronach świadczy zachowanie się miejscowego proboszcza w okresie  żałoby po Marszalku.  Zapisy te zapoznają też  nas z ówczesną gramatyka języka polskiego, która różniła się nieco od dzisiejszej.

Po wyzwoleniu polski spod okupacji hitlerowskiej, pierwszy zapis w kronice pojawia się w dniu 11 marca 1945 roku, krótka notatką o wyzwoleniu. Działalność szkoły wznowiono w dniu 20 marca 1945 roku. Do szkoły trafiło 150 dzieci, utworzono cztery klasy z trzema nauczycielami.

Zapisy z pierwszych lat powojennych przypominają nieco te z przed wojny. Szkoła świętowała uroczystość 3 maja rozpoczynając ją nabożeństwem w kościele. Zapis z 14 lutego 1946 roku informuje nas o przeprowadzonym spisie ludności. Na 888 mieszkańców Kaczanowa Polacy stanowili 100 %. Piszący tę część kroniki Stanisław Leoński zbyt pobieżnie i nie ciekawie przedstawia wydarzenia szkolne. W latach 50-tych zapisy dotyczą głównie akademii 1 majowych, przyjaźni polsko-radzieckiej, kolejnej rocznicy bitwy pod Lenino itp. Wyczerpująco natomiast opisany jest wypadek w szkole w dniu 21 maja 1952 roku. Uczeń klasy pierwszej przyniósł do szkoły zapalnik od granatu, który eksplodował w czasie lekcji na szczęście nikt nie zginą ale odniesione obrażenia były ciężkie. Wypadek badała milicja obywatelska. Kierownik Leoński w swej części kroniki wiele miejsca poświęca ruchowi służbowemu nauczycieli uroczystością zakończenia i rozpoczęcia roku szkolnego oraz innym świętą jak na przykład dzień lasu.

1964 roku kierowanie szkołą przejął pan Leonard Kowalczyk, który w czasie 10 lat pełnienia funkcji zrobił doktorat z historii pedagogiki. W okresie nie było ważniejszych wydarzeń w szkole. W kronice nie spotkałam żadnych zapisów odnośnie wydarzeń z 28 czerwca z 1956 roku w Poznaniu ani też z grudnia 1970 roku na Wybrzeżu. Podejrzewam, że piszący tę kronikę obawiał się konsekwencji zamieszczania w kronice szkoły tych wydarzeń (kronika była kontrolowana podczas wizytacji szkoły). Od roku 1974 kronikę zaczął pisać pan Leszek Korcz, a poprzedni doktor Kowalczyk rozpoczął prace na WSP w Bydgoszczy. Pan Leszek Korcz opisuje organizacje szkoły, szkolne uroczystości, wycieczki i wydarzenia w kraju. Ciekawy jest zapis z września 1978 roku o 10-letniej szkole średniej, która od 1 września tego roku została powołana do życia. Dzieci startujące w tym roku w I klasie, rozpoczęły naukę realizując program 10-latki. Oczywiście reforma ta z braku środków finansowych i lokalowych upadła w 1980 roku. Na uwagę zasługuje zapis z 16 października 1978 roku cytuję „…W dniu tym po raz pierwszy w dziejach świata Polak został wybrany Papieżem Kościoła Rzymsko-Katolickiego. Został nim Krakowski  Kardynał Karol Wojtyła, który przybrał imię Jan Paweł II” W roku 1980 zapis dotyczy wielkiego kryzysu społecznego i powstanie Solidarności. Pod data 13 grudnia 1981 opisano wprowadzenie stanu wojennego w Polsce. Ostatni zapis w tej kronice dotyczy pomocy dla powodzian w roku 1982. Szkoła zebrała i wysłała na konto pomocy powodzianom 16 137 zł.

 Jak już wspomniałam na początku opisywana kronika przekazuje czytelnikowi szeroki zasób wiedzy zarówno z organizacji i działania oświaty na przykładzie konkretnej szkoły na przełomie 64 lat, w różnych ustrojach społecznych i różnych warunkach materialnych. Kronika ta jest autentycznym i wiarygodnym źródłem historycznym pisanym dość obiektywnie przez ludzi szeroko rozumianej świadomości społecznej doskonale obeznanych ze sprawami oświaty i polityki.

Katarzyna Jóźwiak

Kronika Szkolna opis.pdf